تفاوت BIOS و UEFI چیست؟

یکی از تکنولوژی های جدیدی که دردسر ساز شده و خیلی از کاربران غیر حرفه ای را دچار چالش کرده، تکنولوژی UEFI است. معمولا کاربران زمانی با UEFI به چالش بر می خوردند که می خواهند بر روی کامپیوترشان سیستم عامل نصب کنند. نصب سیستم عامل در کامپیوتری هایی که از تکنولوژی UEFI بهره می برند دارای شرایط خاصی است و آماده نبودن هر کدام از آن باعث شکست در فرایند نصب سیستم عامل می شود. این چالش ما را بر آن داشت تا این آموزش را بِنِگاریم! در این آموزش به موضوعات زیر می پردازیم:

• BIOS چیست؟
• UEFI چیست؟ و چه ارتباطی با BIOS دارد؟
• UEFI چه ارتباطی با EFI دارد؟
• UEFI چه ویژگی های خوبی دارد؟
• برای این که سیستم عامل با موفقیت بر روی سیستم UEFI نصب شود چه شرایط لازم است؟
• چرا کاربران تریجیح می دهند همچنان از BIOS استفاده کنند؟

BIOS چیست؟

BIOS یا Basic Input/Output System نوعی Firmware یا میان افزار است و اولین برنامه ای است که پس از روشن شدن کامپیوتر، اجرا می شود. این Firmware درون چیپی بر روی مادربورد قرار دارد. BIOS وظیفه راه اندازی اولیه و تست سلامت قطعات ضروری سیستم را به عهده دارد و پس از آن که مطمئن شد همه قطعات سالم هستند و مشکلی ندارند، سیستم عامل را پیدا کرده و کنترل سیستم را به او می سپارد.

اگر کامپیوتر را به عنوان یک خانه در نظر بگیریم، در این صورت می توانیم BIOS را به عنوان سرایدار این خانه به شمار آوریم، سرایداری که قبل از تحویل خانه به صاحب خانه (سیستم عامل)، چک می کند تا خانه، هیچ عیب و ایرادی نداشته باشد و خانه ای بی نقص را تحویل صاحب خانه دهد.

BIOS در بر دارنده کدهای کنترلی عمومی ضروری برای کار با سخت افزار هاست و سیستم عامل و برنامه ها به جای کنترل مستقیم سخت افزار، از BIOS و کنترل های او برای این منظور استفاده می کنند. مثلا برای استفاده از قابلیت Virtualization در CPU، باید این قابلیت فعال شود، اما فعال سازی این قابلیت را نمی توان از درون سیستم عامل انجام داد، بلکه باید از راه تنظیمات BIOS آن را فعال کرد و اگر این قابلیت در BIOS غیر فعال باشد، سیستم عامل نمی تواند از آن بهره گیرد.

اگر به هر دلیلی BIOS از کار نکند، در این صورت سیستم کار نخواهد کرد زیرا از روشن شدن سیستم و چرخش فن ها تا تعیین فرکانس کاری پردازنده و بارگذاری درایورهای لازم برای بوت کردن سیستم عامل بر عهده BIOS است.

BIOS کجاست؟

در مادربرد های قدیمی BIOS در حافظه ROM بر روی مادربرد قرار داشت. در مادربردهای جدیدتر، BIOS در حافظه Flash (و همچنان بر روی BIOS !!!) قرار دارد. قرار گرفتن BIOS در حافظه Flash این امکان را فراهم می کند تا راحت تر بتوان BIOS را Update کرد و Feature های جدید به آن افزود و باگ های آن را زدود. البته خطر آلوده شدن BIOS توسط Rootkit های بایوسی هم از معایب قرار گرفتن BIOS در حافظه Flash است.

Dual-BIOS چیست؟

در برخی از مادربرد ها، دو چیپ BIOS قرار داده می شود که یکی از چیپ ها به عنوان چیپ اصلی یا Main BIOS و دیگری به عنوان چیپ پشتیبان یا Backup BIOS است. در صورتی که چیپ Main BIOS دچار مشکل شد و نتوانست سیستم را راه اندازی کند، Backup BIOS وارد عمل شده و با تنظیمات پیشفرض خود، سیستم را راه اندازی می کند.

از آنجایی که BIOS یک حافظه فقط-خواندنی است، بنابراین تنظیمات کاربر بر روی BIOS ذخیره نمی شود. بنابراین کار دیگری که BIOS باید انجام دهد ذخیره کردن تنظیماتی است که کاربر در BIOS انجام می دهد تا در زمانی که کامپیوتر خاموش است این تنظیمات حفظ شود. BIOS این تنظیمات را در حافظه CMOS نگهداری می کند. حافظه CMOS، انرژی خود را از طریق باتری ای که بر روی مادربرد وجود دارد تامین می کند.

اگر این باتری از روی سیستم برداشته شود و یا باتری به هر دلیلی نتواند به انرژی دادن خود به CMOS ادامه دهد، BIOS از تنظیمات پیشفرض خود برای راه اندازی سیستم استفاده خواهد کرد.

UEFI چیست و چه ارتباطی با EFI دارد؟

UEFI سرنام Unified Extensible Firmware Interface است و مدل توسعه یافته ای از EFI است. EFI برای اولین بار توسط شرکت Intel به عنوان واسطی بین Firmware)مانند BIOS) و سیستم عامل برای کامپیوتر های با معماری IA طراحی و پیاده سازی شد. آخرین نسخه اختصاصی شرکت اینتل از EFI، EFI 1.10 است. در سال 2005 انجمن Unified EFI با هدف صنعتی سازی و توسعه EFI شکل گرفت. این انجمن کار توسعه خود را با EFI 1.10 آغاز کردند. برای اطلاع از ورژن فعلی UEFI می توانید به وب سایت http://www.uefi.org سر بزنید. تصویر زیر رابط کاربری مربوط به مادربرد ASUS را نشان می دهد که از تکنولوژی UEFI بهره مند است.

UEFI چه ارتباطی با BIOS دارد؟

UEFI آمد تا جایگزینی برای BIOS باشد، اما در عمل بسیاری از سیستم های UEFI از BIOS هم پشتیبانی می کنند.

به نوعی می توانیم UEFI را به عنوان یک BIOS مدرن و پیشرفته با توانایی های بالا در نظربگیریم. وجود تکنولوژی UEFI امکانات خاصی را در اختیار ما قرار می دهد. برخی از این Feature ها عبارتند از: قابلیت Secure Boot، Cryptography، دسترسی های Remote، ابزارهای خطایابی سیستم، رابط کاربری پیشرفته و زیباتر با امکان استفاده از Mouse و فونت های زیباتر، امکان ساخت User Account با دسترسی های مختلف، قالبلیت بوت سریعتر، قابلیت بوت با هارد دیسک GPT، و مواردی از این دست.

با تنظیماتی که در BIOS وجود دارد می توانیم انتخاب کنیم که از قابلیت های UEFI استفاده بکنیم یا خیر.

اصطلاح UEFI BIOS به UEFI اشاره دارد و Legacy BIOS به BIOS.

BIOS با خواندن اولین سکتور از هارد دیسک و اجرای کدهای آن، سیستم عامل را از هارد دیسک بوت می کند. BIOS کدهای 16 بیتی را اجرا می کند در حالی که امروزه سیستم ها از پردازنده های 32 بیتی و 64 بیتی بهره می برند. این در حالی است که UEFI با اجرای برنامه های EFI (که دارای پسوند .efiهستند) از EFI System Partition که بر روی دیسک قرار دارد، سیستم عامل را بوت می کند.

تشخیص اینکه آیا مادربرد و ویندوز شما از UEFI پشتیبانی می کند؟

برای تشخیص این مسئله کافی است مدل مادربورد را در گوگل جستجو نمایید و به سایت سازنده مراجعه کنید و بررسی کنید که آیا مدل مادربورد شما از این قابلیت پشتیبانی میکند یا خیر

برای اینکه بفهمیم ویندوز فعلی که نصب شده حالت UEFI است یا خیر در منوی استارت روی Run کلیک می کنیم سپس عبارت MSINFO32 رو تایپ می کنیم و در پنجره باز شده در لیست بدنبال عبارت Bios Mode می گردیم اگر وجود داشت و حالت UEFI بود پس ویندوز ما UEFI و هارد ما GPT است .اگر وجود نداشت ویندوز معمولی نصب شده و ممکن است هارد GPT یا MBR باشد.

نصب سیستم عامل در حالت UEFI

1. در صورتی که با پیغام زیر مواجه می شوید:

Windows cannot be installed to this disk. The selected disk is of the GPT partition style 

دلایل بوجود آمدن این پیغام:

• Partition Style شما به صورت GPT است.
• ویندوز شما به صورت UEFI نصب شده است. (هنگامی که پارتیشن بندی هارد شما GPT باشد ویندوزی که روی آن نصب می شود الزاماً باید به صورت UEFI  نصب شود)

در لپ تاپ هایی که ویندوز اورجینال دارند از زمان ویندوز 8 در کارخانه Partition Style هارد دیسک به صورت GPT انجام میشه و ویندوز به صورت UEFI نصب شده است.

تبدیل هارددیسک به GPT در صورت نیاز

توجه: قبل از انجام این کار از اطلاعات هارد خود پشتیبان بگیرید زیرا با این کار کلیه اطلاعات شما از بین خواهد رفت

کلیدهای shift+ F10 رو با هم فشار دهید تا وارد محیط CMD شوید.

Diskpart

 Listdisk

Select Disk C

Clean

Convert gpt

exit

َA. برای نصب ویندوز در این حالت باید یکی از موارد زیر را در اختیار داشته باشید : 

• یک DVD حاوی فایل های UEFI (ویندوز باید 64 بیتی تکی باشد)
• یک فلش مموری بوتیبل شده به صورت GPT با استفاده از این آموزش که حاوی فایل های UEFI باشد. آموزش بوتیبل کردن فلش مموری در حالت UEFI و GPT برای نصب ویندوز

B. چگونه بفهمیم DVD یا ایمیج ISO که در اختیار داریم حاوی فایل های مورد نیاز است؟

1. وارد فایل های داخل DVD شوید.

2. پوشه EFI را باز کنید.

3. درصورتی که دو پوشه Microsoft و Boot وجود داشت DVD دارای فایل های UEFI است.

C. بوت DVD / فلش مموری:

پس از تهیه DVD یا فلش مموری حاوی فایل های مورد نیاز وارد منوی بوت سیستم شوید. با دو گزینه زیر مواجه خواهید شد:

• یکی از گزینه ها نام DVD رایتر/فلش مموری تنها نوشته شده است.
• دومین گزینه قبل از نام DVD رایتر/فلش مموری عبارت UEFI نوشته شده است. (این گزینه را انتخاب کنید)

در لپ تاپ های ASUS: هنگام مشاهده لوگو ASUS کلید F2 را فشار داده و سپس از منوی Save & Exit گزینه مورد نظر را انتخاب کنید.
در لپ تاپ های Lenovo : هنگام مشاهده لوگو Lenovo کلید fn + F12 را فشار دهید.
سایر لپ تاپ ها و سیستم ها نیز شبیه این دو لپ تاپ هستند ...



پس از انتخاب، فایل های ویندوز لود شده و به مراحل ابتدایی نصب ویندوز می رسیم. در صورتی که موقع نصب ویندوز درایو های شما به این صورت بود ویندوز کنونی شما UEFI است.

1. یک درایو 300 مگابایتی بنام Recovery (برخی سیستم ها این پارتیشن ساخته نمی شود و وجود ندارد)
2. یک درایو 100 مگابایتی بنام System
3. یک درایو 128 مگابایتی بنام MSR

حال شما باید درایو Primary را انتخاب کرده و ویندوز را نصب کنید.

2. در صورتی که با پیغام زیر مواجه می شوید.

Windows cannot be installed to this disk. the selected disk has an MBR partition table. on EFI systems, Windows can only be installed to GPT disks.

 

دلایل بوجود آمدن این پیغام:

• Partition Style شما به حالت عادی MBR است.
• دیسک/ فلش مموری توسط شما و یا سیستم به صورت UEFI بوت شده است.

برای رفع این پیغام مراحل زیر را انجام دهید.

• دیسک را به صورت عادی بوت کنید. در لیست بوت اگر برای دیسک یا فلش مموری دو گزینه مشاهده کردید گزینه ای رو انتخاب کنید که UEFI قبل از آن نوشته نشده باشد.

• وارد تنظیمات بایوس شوید در صورتی که Boot Mode روی UEFI قرار دارد آن را به Legacy تغییر دهید. (برخی از سیستم ها و لپ تاپ ها  UEFI به صورت روشن/خاموش قرار گرفته که باید آن را خاموش کنید.)

• وارد تنظیمات بایوس شوید در صورتی که Secure Boot روشن است(در صورت وجود)  آن را خاموش کنید.

• در صورتی که فلش مموری بوتیبل کرده اید طبق این آموزش بوتیبل کنید: آموزش بوتیبل کردن فلش مموری در حالت MBR برای نصب ویندوز بصورت عادی

3. در صورتی که ویندوز کنونی شما عادی بوده و می خواهید ویندوز را به تمایل شخصی خودتان به صورت UEFI نصب کنید.

پارتیشن استایل قدیمی و پر کاربرد MBR تنها قادر به پشتیبانی و فرمت دیسک هایی تا حداکثر ظرفیت 2.2 ترابایت است، به همین دلیل در صورتی که هارد های 3 یا 4 ترابایت یا بیشتر را خریداری کرده اید باید به صورت GPT فرمت شود و اگر بخواهید ویندوز روی آن نصب کنید به اجبار ویندوز باید به صورت UEFI نصب شود. برای نصب ویندوز در این حالت موارد زیر را انجام دهید.

مرحله 1 : شما پارتیشن بندی MBR دارید که باید به GPT تبدیل شود. برای این کار باید پارتیشن بندی کنید که تمام فایل های شما حذف می شود! پس باید فایل ها و اطلاعات خود را به یک هارد اکسترنال انتقال داده و سپس پارتیشن بندی کنید. (طبق آموزش این مطلب)

مرحله 2: شما نیاز به یک DVD/فلش مموری حاوی فایل های مورد نیاز دارید. که باید طبق بخش اول این آموزش آن را تهیه کرده و سپس بوت کنید. (معمولاً هنگام بوت بجای لوگوی ویندوز لوگوی سازنده ظاهر می شود که نشان از بوت شدن صحیح ویندوز در حالت UEFI است)

مرحله 3 : پس از بوت DVD/فلش مموری طبق روال همیشگی به بخش انتخاب درایو می رسید. جهت تست صحیح بودن مراحل انجام شده سعی کنید یک درایو را انتخاب کنید و به ادامه نصب بروید، در صورتی که با پیغام بخش دوم مواجه شدید همه چیز درست است! در غیر این صورت مراحل انجام شده را اشتباه انجام داده اید.

مرحله 4 : با استفاده از کلید Delete کل پارتیشن های خود را پاک کنید (همانند تصویر زیر)



مرحله 5 : بر روی New  کلیک کنید.
مرحله 6 : سپس ظرفیتی برای درایو C انتخاب کنید. (دلخواه است مثلاً 100 گیگابایت معادل 102400 مگابایت)
مرحله 7 : با ساخت درایو C  تعداد 4 پارتیشن ویژه مخصوص UEFI /GPT ایجاد می شوند. ( Recovery - System - MSR - Primery)
مرحله 8  : سایر درایو ها را نیز به دلخواه پارتیشن بندی کنید.
مرحله 9 : پس از انجام مراحل قبل پارتیشن چهارم یا همان Primery را انتخاب و ویندوز را نصب کنید.

اگر یکی پارتیشن های MSR یا System را حذف کرده و نمی توانید ویندوز نصب کنید:

دیسک/فلش مموری رو به صورت UEFI بوت کنید سپس در مراحل نصب ویندوز پارتیشن اول یا همان درایو C را حذف کنید و دوباره بسازید ویندوز به صورت خودکار پارتیشن های سیستم و MSR  (و گاهی اوقات Recovery) را به صورت خودکار ایجاد می کند. در صورتی که پس از تلاش نتوانستید پارتیشن های مورد نیاز را بسازید دو روش وجود دارد:

• یک ویندوز 7 بوتیبل بوت کنید، فایل ها رو به هارد اکسترنال کپی کنید و دوباره پارتیشن بندی کنید.
• یا با استفاده از نرم افزار هایی مثل AOMEI Partition Assistant پارتیشن بندی هاردتون رو از GPT به MBR تبدیل کنید. (پیشنهاد نمیشود)

دانلود رایگان PDF تفاوت BIOS و UEFI چیست؟

مطالب فوق برگرفته شده از وبلاگ پیمان محمدی و شبکه هیوا می باشند